Tarihte ölümsüzlüğün, sonsuz dönüşümün simgesi, atalarla bağlantı kurmanın aracı olarak görülen ‘kutsal’ porsuk ağacı, uzun ömrü ile tarihî, zehri ile Shakespeare’in dediği gibi ‘iki kez öldürücü’ olmasının yanında, Zonguldak’ta bulunan türüyle dünyanın en yaşlı 5 ağacından biri.

Porsuk ağacı, buz çağı öncesinden günümüze gelen bir ağaç türü. Uzun ömürlü olması ve kendi kök gövdelerinden tekrar yeni gövdeler oluşturması nedeniyle tarih boyunca insanlar tarafından kutsal olarak görülen ağaç, uzun yaşamın sembolü.

Tarih boyunca yenilenme, ölümsüzlük, yeniden doğuş ve başkalaşımın sembolü olarak kabul edilen porsuk, aynı zamanda 4 bin yıl kadar önce yaşadığına inanılan Drudlerin bilgeliklerini şifrelediği ağaç oghamının son ağacı.

Savaşların vazgeçilmezi

Tarihte en iyi yaylar porsuk ağacından yapılıyordu. Ağacın meyvesinin de yer aldığı zehirli bir karışım okların ucuna sürülüyordu. Shakespeare bu ağaca “double fatal yew” (iki kez öldürücü porsuk ağacı) diyor ve Hamlet’in amcasına, kral’ın kulağına bu karışımdan (‘hebenon’) damlatarak zehirletiyor.

Eskilerden beri; ruhları bir dünyadan diğerine yönlendirmeye yardımcı olan yeraltı dünyasının koruyucularından olduğuna inanılan porsuktan yapılan kalkan ve silahlar, Keltler tarafından savaş alanında son derece uğurlu kabul ediliyordu. Ayrıca porsuğun, ömründen bir parçayı Kelt savaşçısına aktarıldığı düşünülüyordu.

Atalarla bağlantı kurma aracı

İnsanlık tarihinin akışını da içine alan bir ağaç olarak, porsuğu bilgeliğin simgesi olarak gören topluluklar da bulunuyor. Atalarla bağlantı kurma, psişik yetenekleri arttırma ve kehanet için yüksek enerjisine dokunmak isteyenler onu ararlardı.

Porsuk ağacı, Hekate tanrıçası ve üçlü tanrıça için kutsaldı. Her ikisi de, Ölüler Diyarı’nın, ölümün ve ahiretin bekçileriydiler. Eski porsuk ağaçlarının pek çoğu, kilise bahçelerinde yer alıyor. Tarih öncesi ve ilk çağ döneminde yaşayan ve Avrupa kavimlerinin bir bölümü olan Keltler ve Druidler için porsuk ağacı çok büyük anlamlar taşıyordu.

Pek çok kilise ve kilise bahçesi, bir zamanlar, muhtemelen, Druidlerin kutsal korularının mirası olan, bir porsuk ağacı halkasının içerisinde duruyorlardı.

Kötülükten korunmada, rüyaların ve ahiret yolculuklarının getirilmesinde, eski büyücülüğün simgelenmesinde porsuk ağacının etkin olduğu kabul ediliyor. Porsuk sıcak havada, şamanların önsezi kazanmak için teneffüs ettikleri, reçineli bir buhar bırakıyor.

Kaşık, kulp, kâse yapımında kullanıldı

Avrupa ormanlarında kerestesi en dayanıklı ağaç olan porsuğun oyulması son derece kolay ve iyi parlatılabilen koyu kırmızı özü bulunuyor ve altın turuncusu rengine sahip, doğal ağaçların en güzeli olarak biliniyor. Geçmişte tekerleklerin ve dişli çarkların, kaşıkların, kulpların, kâselerin ve herhangi bir tornalı parçanın yanında, lavtanın gövdesinin yapımında kullanılıyordu. Ancak porsuk ağacı kerestesinin zımparalanmasında ortaya çıkan tozun bile zehirli olduğu söyleniyor.  

Ağaç Oghamı’nın son ağacı

Porsuk ağacı aynı zamanda Druidlerin bilgeliklerini şifrelediği bir Kelt sistemi olan, Ağaç Oghamı’ndaki (bir yazı çeşidi) 20 ağacın sonuncusu. Her bir manevi anlayış, ilk harfi bir alfabe sistemi yaratmakta olan bir ağaç ile temsil ediliyor. Her bir harf, ortadaki bir gövde çizgisi üzerindeki ya da içerisinden geçen bir çizgi olarak yazılıyor. Bu simgeler, İrlanda’daki ve Galler’deki bazı dikilitaşların kenarlarında bulunuyor. Bunlar, porsuk ağacının değnekleri üzerine oyulmuş halde olduğundan büyük ihtimalle büyüsel ve haberleşme amacıyla kullanılıyordu.

Dönüşümün sonu olmadığını öğretiyor

Serçe parmağının porsuk ağacıyla bağlantısı, porsuk ağacının kutsal olduğu ölüm tanrıçası Hekate‘nin ya da diğer ismiyle Merkür’ün annesi Maya‘nın başkanlık ettiği yere, Merkür’ün, ruhları iletilmesiyle yapılıyordu. Ogham simgesi, orta gövde çizgisi olarak, kaval kemiği kullanılarak ve yatay olarak, boydan boya geçirilerek, üzerine 5 parmak konularak da sessiz biçimde iletilebiliyordu.   

Ağaç Oghamı’na göre porsuk ağacı maddesel düzlemin ötesinde, başka varoluş düzeyleri olduğunu hatırlatıyor. Porsuk ağacı dönüşüm biçimi olarak ölümü ve onun asla son olmadığını öğretebilir.    

Kanser tedavisinde kullanılıyor

Porsuktan elde edilen ahşap oldukça esnek ve dayanıklı olması nedeniyle geleneksel yayların yapımında kullanıldı. Porsuk ağacı bitkisinden elde edilen taksol antikanserojen etkiye sahip bir madde ve günümüzde etkili olarak kanser tedavilerinde kullanılıyor. Eylül-Ekim’den, Aralık-Ocak aylarına kadar meyvelerinin görüntüsü, birçok insanda yeni yılı karşıladığı düşüncesini uyandırıyor.

Kuzey yarımkürede bulunuyor

Porsukgiller (Taxacaea) familyasının, Taxus cinsini oluşturan yaklaşık 8 kadar ağaç ve çalı türünün ortak adı olan porsuk, Kuzey yarımkürenin birçok yerinde bulunuyor ve daha çok süs bitkisi olarak yetiştiriliyor. Birkaç tanesi dışında, türlerinin çoğu 25 metreye kadar uzayabilen, ağaççık boyutunda olan ve kırmızımsı-kahverengi kabuklarıyla ayırt edilen porsuk ağaçlarının, sürgünlerde çok sıralı sarmallar biçiminde dizilen ince uzun, yassı yaprakları bulunuyor.

Süs bitkisi olarak yetiştiriliyordu

En yaygın porsuk türlerinden biri olan adî porsuk (Taxus baccata), Türkiye de dâhil olmak üzere, Avrupa’dan Asya’ya kadar uzanan çok geniş bir alanda görülüyor. Diğer porsuk türlerinden olan T. Brevifolia ve T. Canadensis Kuzey Amerika’da, T. Celebica Çin’de ve T. Cuspidate Japonya’da yetişiyor. Kayın, göknar, ladin ormanlarında tek tek veya küçük gruplar halinde bulunuyor. Güzel biçimleri nedeniyle eskiden beri süs bitkisi olarak yetiştirilen porsuk ağaçlarının bugüne dek pek çok çeşidi üretildi. Çok uzun ömürlü olmaları ve zararlılara karşı aşırı duyarlılık göstermemeleri nedeniyle de yetiştirilmesi yaygınlaştırıldı. Porsuk ağaçlarının kahverengi ortalı (öz odun) ve sarı kenarlı (diri odun) odunları, geçmişte mobilya yapımında sıkça kullanılırken, günümüzde daha çok oymacılık ve tornacılıkta tercih ediliyor.

4 bin 112 yıllık porsuğun 4 bin yıl daha ömrü var

Yakın bir zamanda yayınlanan habere göre, Zonguldak’ta Bronz Çağ’dan bu yana var olan porsuk ağacının Anadolu’nun bilinen en yaşlı ağacı olduğu ortaya çıktı. Ağaç, aynı zamanda dünyanın en yaşlı 5 ağacı arasına girdi.

4112 yaşındaki Porsuk ağacının yaşı, Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi’nden Dr. Ercan Oktan ve Anturia Danışmanlık’tan Dr. Murat Yıldız tarafından yıllık halkaların laboratuvarda incelenmesiyle ortaya çıktı. Yapılan incelemelerde ortaya çıkan sevindirici sonuçlardan biri de ağacın hala oldukça sağlıklı olması ve insanlar tarafından zarar görmediği sürece en az 4 bin yıl daha yaşayabileceği.