Türk havacılık tarihinin en zeki, en ilginç, en girişimci ve en azimli ismi olan Vecihi Hürkuş Türkiye’nin ilk uçağını üreten, ilk sivil havacılık okulunu açan ve ilham verici hikayesi pek çok filme konu olmuş sıradışı bir isim. 

Türk pilot, mühendis ve müteşebbis olan Vecihi Hürkuş, Türk havacılık tarihinin en önemli ve sıradışı isimlerinden biri olarak biliniyor. Türkiye’nin ilk uçağını üreten, bu alanda eğitim kurumları açan ve zor koşullarda eğitimlerine devam eden Hürkuş, uçak ürettiği için ceza almış biri.

Bununla birlikte ne cezalar ne engellemeler kendisini durduramamış, tarihe adını azmiyle yazmış, imkansızlıklar içerisinde mucizeler ortaya koyan dahi bir isim. 

Türkiye’nin ilk uçak tasarımcısı ve üreticisi olan Hürkuş, 6 Ocak 1896 tarihinde İstanbul’da doğdu. 1’inci Dünya Savaşı’na katılan ve yaralanınca İstanbul’a dönerek Yeşilköy’deki Tayyare Mektebi’ne giren, buradan pilot olarak mezun olan Hürkuş, 1’inci Dünya Savaşı sırasında pilot brövesi alarak 7’inci Tayyare Bölüğü’nde Ruslara karşı harekata katıldı. Vecihi Hürkuş, başarılı keşif ve bombardıman uçuşları yaptı ve bu arada girdiği bir hava muharebesinde bir Rus uçağını indirdi. Uçak düşüren ilk Türk tayyareci olan Hürkuş, daha sonra Ruslara esir düştü. Hazar Denizi’nin Azerbaycan kısmında bulunan Nargin Adası’ndan yüzerek İran üzerinden kaçmayı başaran ve yurda dönen Vecihi Hürkuş, 1918 yılı yaz başında Yeşilköy’de konuşlanmış bulunan 9’uncu Harp Tayyare Bölüğü’nde görev aldı.

İlk Türk uçağını üretti, ceza aldı

Türk Kurtuluş Savaşı’na katılan cesur müteşebbis, özellikle İnönü ve Sakarya savaşı sırasında çok başarılı keşif ve destek uçuşları yaptığı gibi, bir Yunan uçağını da indirdi. Hürkuş, Kurtuluş Savaşı’nın ilk ve son uçuşunu yapan pilot olmasının yanı sıra, İzmir, Gaziemir-Seydiköy hava meydanına ilk giren ve işgal eden kişi oldu.

Daha sonra İzmir Seydiköy Hava Mektebi’nde (bugünkü Gaziemir Hava Teknik Okullar Komutanlığı) uçak yapımı projesine devam eden Hürkuş, 1923’te ganimet olarak Yunanlardan ele geçen motorlardan ilk Türk uçağını imal etti. 28 Ocak 1925’te ‘Vecihi K-VI’ adını verdiği uçağını uçurdu; ancak ödül yerine ceza aldı. Havacılıktan anlayan kimse yoktu, izin verecek bir kurum da olmadığı için izinsiz havalandı ve bu yüzden de cezalandırıldı. Daha sonra askeri havacılıktan ayrılarak uçak tasarımı ve yapımı çalışmalarına devam eden Tayyareci Vecihi Hürkuş’a Mecidiye Nişanı, Osmaniye Nişanı Harp Madalyası, kırmızı şeritli İstiklal Madalyası’nın yanı sıra, TBMM tarafından 3 kez takdirname verildi. Hürkuş, 3 takdirname verilen tek kişi olma özelliğini koruyor.

3 ayda 2’inci sivil uçağını tasarladı

1930’da Kadıköy’de bir keresteci dükkânını kiralayarak, 3 ay içinde ilk Türk sivil uçağını, ceza aldığı uçağı da sayarsak, ikinci uçağı Vecihi XIV’ü inşa etti. İlk uçuşunu 27 Eylül 1930’da Kadıköy Fikirtepe’de büyük bir kalabalık ve basın topluluğu karşısında gerçekleştirdi. Bu uçuştan sonra, Vecihi XIV ile önce Yeşilköy’e, sonra Ankara’ya uçtu. Uçabilirlik Sertifikası için İktisat Bakanlığına başvuran Vecihi Hürkuş, 14 Ekim 1930’da “Tayyarenin teknik vasıflarını tespit edecek kimse bulunmadığından gereken vesika verilmemiştir” cevabını aldı. Hürkuş, bunun üzerine bakanlık nezdinde yapılan girişimler sonucu uçağa istenen belgenin alınması amacıyla uçağı sökerek demiryollarından kiraladığı vagonla, Çekoslovakya’ya gönderilmesi için müsaade aldı. Hürkuş’a 23 Nisan 1931’de, Çekoslovakyalı yetkililer tarafından düzenlenen bir törenle, ‘Yaşasın Türk Tayyareciliği’ yazılı bir pankartla onurlandırılarak uçuş izni verildi.

İlk sivil havacılık okulunu açtı

Vecihi Hürkuş, 1931 yılında, Türk Tayyare Cemiyeti yararına Türkiye turu da yaptı.

1932’de Sivil Tayyare Mektebi isimli ilk Türk Sivil Havacılık Okulu’nu açan Hürkuş, Okulda ilk Türk kadın pilotu olan Bedriye Gökmen ile birlikte 12 pilot yetiştirdi. İstanbul Kalamış-Kadıköy’de Türkiye’nin ilk sivil uçağı Vecihi XIV, ilk eğitim ve spor uçağı Vecihi XV, 160 beygirlik Mercedes uçak motorlu deniz kızağı Vecihi SK-X üretildi. Zor koşullarda eğitimi sürdüren Vecihi Hürkuş, bazı kurumların, örneğin Tekel İdaresi’nin ve Türkiye İş Bankası’nın reklamlarını yaptı, bazı vatansever yetkili kuruluşların da yardımları oldu.

“Benim üzerinde önemle durduğum husus, özellikle yerli mallarımızı değerlendirmek sureti ile uçak imalatını kolaylaştırmaktı.”

Mühendisliğini tanımadılar

1937’de Türk Hava Kurumu, Hürkuş’u mühendislik eğitimi alması için, Almanya’daki mühendislik okula gönderdi. 1939’da mezun olup ülkesine dönen Vecihi Hürkuş’a 2 yılda mühendis olunmasının imkânsızlığı gerekçesiyle uçak mühendisi ruhsatı verilmedi.1954 yılında ilk sivil havayolu şirketi olan Hürkuş Hava Yolları’nı kurdu; fakat kazalar, kaçırılmalar ve sabotajlar gibi nedenlerle şirket uçuştan men edildi. Ömrü acılar, zorluklarla geçen dahi Vecihi Hürkuş, Ankara’da 16 Temmuz 1969 tarihinde Gülhane Askerî Tıp Akademisi Hastanesi’nde vefat etti.

HadiyeHürkuş ile bir evlilik yapan Vecihi Hürkuş, yaşadığı tüm talihsizliklere karşın azmi ve zekası sayesinde sadece Türk havacılık tarihinin değil, Türkiye tarihinin en unutulmaz simalarından biri olarak hafızalardaki yerini koruyor.

Künye

Tam adı: Vecihi Hürkuş

Kimdir: Türk pilot, mühendis ve müteşebbis

Doğum tarihi ve yeri: 6 Ocak 1896, İstanbul-Osmanlı Devleti

Eğitim: Tayyare Mektebi-Yeşilköy