Fırsatlar ülkesi’ ABD ile Türkiye arasındaki ilişkiler, son yıllarda en yoğun dönemini yaşıyor. ABD ile askeri ve siyasi işbirliği sonucu oluşan “model ortaklığı” nı ekonomik boyuta taşımayı amaçlayan Türkiye, bu devasa pazara yaptığı ihracatı artırmak için yeni stratejiler izliyor. Dünyanın en büyük ağaç işleme makineleri ithalatçısı olan ABD, sektör açısından ise Türk girişimciler için uzak ama potansiyeli yüksek bir pazar imkanı sunuyor.
Kuzey Atlantik ve Kuzey Pasifik okyanuslarına sınırı olan, Kanada ve Meksika’nın arasında, yüzölçümü bakımından dünyanın üçüncü büyük ülkesi ABD, aynı zamanda tüketim gücü, ticaret hacmi ve büyüyen pazarlarıyla dünyanın tartışılmaz güçlerinden biri. GSYİH’ı 15.6 trilyon dolar olan ABD, 2.4 trilyon doları aşkın potansiyeliyle dünyanın en büyük mal ithalatçısı ve 1.6 trilyon dolar ihracatla Çin’den sonra ikinci en büyük ihracatçısı konumunda.
Doğuda Atlas Okyanusu’ndan batıda Büyük Okyanus’a kadar 4 bin 500 kilometrekare genişliğinde olan, Alaska ve Hawaii’yi de içine alan Amerika Birleşik Devletleri’nin 9 milyon kilometrekareden fazla yüzölçümü var. 50 eyalet ve 1 federal bölgeden oluşan, federal anayasal cumhuriyet olan ülkenin nüfusu 317 milyonu aşıyor. 1900’lerde yaklaşık 76 milyon olan ABD nüfusu 20. yüzyılda nerdeyse dört katına çıktı. Çin ve Hindistan’dan sonra dünyanın en kalabalık üçüncü ülkesi olan ABD, en çok nüfus artışı beklenen ülkeler arasında büyük ve sanayileşmiş tek ülke. ABD İstatistik Bürosu’nun tahminlerine göre ABD nüfusu sürekli artacak ve 2025’te 351 milyona, 2050 yılında ise 423 milyona ulaşacak. Ekonomisiyle de dünyanın devleri arasında ilk sıralarda yer alan ABD, yabancı yatırımcılar için tam bir fırsatlar ülkesi niteliğinde. Eyaletlerin verdiği teşvikler, kanunun herkese eşit şekilde uygulanması, enerji ve lojistik masraflarının diğer ülkelere göre hala çok düşük olması ve ekonomik istikrarı ABD’yi dünyanın en cazip yatırım merkezlerinden biri kılıyor.
2013 yılında 167.6 milyar dolar ile dünyada en fazla doğrudan yatırım çeken ülkeler sıralamasında ilk sırada yer alan ABD, yine aynı dönemde en fazla doğrudan yatırım yapan ülkeler arasında da 328.9 milyar dolar ile birinci sırada bulunuyor. ABD, yabancı yatırımcıya geniş pazar imkanları sunuyor. Vergi kanunları, haksız rekabet, menkul kıymetlerin halka satışı, tüketicinin korunması, işçi ve göçmen hukuku, telif hakkı, marka-patent, icra-iflas, gıda, eczacılık ürünleri, çevre ve kirlilik kontrolüne ilişkin düzenlemeler, yabancı yatırımcıyı ilgilendiren federal kanunlar kapsamında. ABD hukuk düzeni, federal yargının yanı sıra eyalet ve yerel hukuk düzenlemeleri üstüne kurulmuş ender bir kanuni sistem. ABD’de işletme kurmayı planlayan yatırımcılar belli iş teşviklerinden ve yardımlarından da faydalanabiliyor.
ABD’nin, Türkiye dahil birçok ülkeyle, ikili yatırımı ve ticareti teşvik etmek amacıyla anlaşmaları var. Bu anlaşmalar genellikle ithalat ve ihracatı olumlu etkilemekle beraber, en çok tercih edilen ülke statüsünü de güçlendiriyor. Bu anlaşmaların diğer faydalarının arasında iş atılımlarının, uluslararası kadro transferlerinin, uluslararası finansal, para ve bankacılık işlemlerinin kolaylaştırılmasıyla patent, marka ve telif haklarının korunması da sayılabilir. Yabancı yatırımcılar ABD’deki yatırımlarını gerçekleştirmeden önce, bu tür anlaşmaların getireceği imkanları ve kısıtlamaları gözden geçirmeleri tavsiye ediliyor.
4.033 milyar dolarlık dev ekonomi
Dev ekonominin büyüme grafiğine yıllar itibarıyla baktığımızda, kriz döneminde dış ticaret hacminin küçüldüğü ve 2010’dan itibaren ithalat ve ihracatta yükseliş eğilimi olduğu dikkat çekiyor. 2013’te ABD’nin ithalatı 2009 yılından sonra ilk defa azaldı ve yüzde -0,12’yle 2.330 milyar dolar seviyelerinde kaldı. 2013’te ihracat yüzde 2,15 artarak 1.578 milyar dolara ulaştı. İhracat artarken ithalatın azalması dış ticaret açığının bir miktar kapanmasına etken oldu ve ABD’nin dış ticaret hacmi 2013 yılında 3.909 milyar dolar seviyelerinde gerçekleşti.
2014 yılı rakamlarında ise ABD’nin ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 2,8 artarak, 1.623 milyar dolara ulaştı. İthalatı da aynı dönemde bir önceki yıla göre yüzde 3,4 oranında artış kaydederek 2.409 milyar dolara çıktı. Bu durum 2014’te dış ticaret açığının bir önceki yıla göre artmasına etken oldu. ABD’nin 2014’te toplam dış ticaret hacmi 4.033 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti.
Dış ticaret hacmimiz 19 milyar doları aştı
Türkiye ve ABD arasındaki ilişkileri incelediğimizde her düzeyde bugüne kadarki en yoğun dönemin yaşandığını görüyoruz. NATO müttefiki olarak uzun yıllardır sürdürdükleri askeri ve siyasi iş birliğini ‘model ortaklığa’ dönüştüren Türkiye ve ABD arasında, ekonomik anlamda da her geçen yıl artan bir ticaret hacmi gözleniyor. ABD ile 2002 yılında 6.4 milyar dolar olan ticaret hacmimiz yaklaşık üç kat artarak, 2013 yılında 18.2 milyar dolara yükseldi. Geçen yıl ise bu rakam 19 milyar doları aştı.
Türkiye’nin ABD’ye ihracatı genel olarak artış eğiliminde. 2000’de ABD’ye 3.1 milyar dolar olan ihracatımız, 2014’te 6.3 milyar dolara ulaştı. ABD, 2014’te ülkemizin en önemli altıncı ihraç pazarı konumunda yer aldı ve toplam ihracatımız içindeki payı yüzde 4,02 oldu. Diğer taraftan, 2014’te ABD’den ithalatımız bir önceki yıla göre yüzde 1,6 artışla 12.7 milyar dolara ulaştı. Türkiye, ABD pazarında yüzde 0,3 payla 41’inci büyük tedarikçi konumunda. ABD’nin ithalatında Çin yüzde 19’la birinci, Kanada yüzde 14’le ikinci ve Meksika yüzde 12’lik payla üçüncü sırada. Bu durumda 2014’te ülkemiz aleyhine 6,4 milyar dolar ticaret açığı oluştu. Türkiye ABD’nin ihracatında yüzde 0,8’lik payıyla 26’ncı sırada yer aldı.
Amaç, her alanda yüksek düzeyde işbirliği
Rakamlardan da anlaşılacağı üzere Türkiye-ABD ikili ticari ve ekonomik ilişkileri iki ülke potansiyelinin çok gerisinde kalıyor. Son yıllarda hem iki ülke arasındaki iş birliği mekanizmaları yoluyla hem de Türkiye ve ABD’nin bireysel olarak yürüttüğü stratejiler sayesinde ikili ekonomik ve ticari ilişkilerimizde önemli bir ivme yakalansa da Türkiye’nin bu büyük pazardan aldığı payın son derece küçük olduğu görülüyor. Siyasi alanda iki önemli müttefik olan Türkiye ve ABD arasındaki ikili siyasi ilişkilerin ‘model ortaklık’ seviyesinde devam ettiğine dikkat çeken hükümet yetkilileri, benzer seviyede bir işbirliğinin ekonomik ve ticari ilişkilerde de yakalanması gerektiğine vurgu yapıyor. 60 yıldır iki yakın NATO müttefiki olan Türkiye ve ABD, Orta Doğu, Kuzey Afrika, Balkanlar, Kafkaslar, Doğu Akdeniz, Orta ve Güneydoğu Asya gibi çok geniş bir coğrafyada terörle mücadele, enerji arz güvenliği, nükleer yayılmanın önlenmesi ve küresel ekonomik gelişmeler gibi kritik önem taşıyan konularda kapsamlı işbirliği yapıyor. ABD Başkanı Obama, 5 Nisan 2009’da, ilk denizaşırı ikili resmi ziyaretini Türkiye’ye gerçekleştirdi. Obama, ziyareti sırasında ilişkilerimizi “Model Ortaklık” olarak nitelemiş, iki ülke ilişkilerinin ekonomik, ticari, yatırım ve teknolojik boyutlarının, siyasi, askeri ve güvenlik ilişkilerimizle orantılı bir düzeye çıkarılabilmesi hususunda en yüksek düzeyde ortak bir anlayışa varılmıştı. “Model Ortaklık” kavramı, Türkiye-ABD ilişkilerinin ulaştığı ileri noktayı, ilişkilerin özgün karakterini ve kapsamlı niteliğini yansıtıyor.
STA müzakereleri başlamalı
Türk iş adamları için ABD pazarının kapılarını sonuna kadar açmak için Ekonomi Bakanlığı birçok faaliyet yürütüyor. Pazara girmek için eyalet ve sektör bazlı bir strateji izleyen Türkiye, ABD’deki ticaret temsilciliklerinin sayısını 15’e çıkardı. Bakanlık, Washington, New York ve Los Angeles’ta bulunan ofislerine, Houston, Chicago, Boston, Seattle, San Francisco ve Miami’de açılan tofisleri ekledi.
Öte yandan ABD ile Avrupa Birliği (AB) arasında Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı (TTIP) bağlamında başlatılan süreç de ülkemiz için ayrı bir önem teşkil ediyor. Gerek AB ile mevcut Gümrük Birliği’nin hukuki bir sonucu olarak AB’nin üçüncü ülkelerle akdettiği serbest ticaret anlaşmalarının (STA) üstlenilmesi kapsamında gerekse ABD ile ‘model ortaklık’ ilişkimizin ekonomik boyutunun ihtiyaç duyduğu hukuki ve somut mekanizmaya yanıt olması bakımından ülkemiz, TTIP’e paralel bir şekilde ABD ile STA müzakerelerine bir an önce başlamak istiyor. Bu alanda, muhtemel bir Türkiye-ABD STA’sı konusunda AB ve ABD makamlarının desteğinin sağlanabilmesini teminen siyasi ve teknik düzeyde yoğun girişimler sürdürülüyor. İş adamları kanalı ile yürütülen girişimlerin her geçen gün artarak güçlendiği bir ortamda, STA müzakerelerine başlanması hedefi doğrultusunda, çok yakın bir zamanda ABD ile ikili ticari ve ekonomik ilişkilerin ivme kazandırılması amaçlanıyor.
Sektör, ABD pazarının ancak 80’de 1’ini değerlendiriyor
Orman bakımından yaklaşık 4 milyar hektarlık büyüklüğe sahip dünyanın en zengin beş ülkesinden biri olan ABD, aynı zamanda endüstriyel odun üretiminde de ilk sıralarda yer alıyor. Orman zenginliği, hızlı nüfus artışı ve coğrafi büyüklüğüyle ağaç işleme makinelerinin yaygın kullanımı nedeniyle çok ciddi bir potansiyele sahip ABD, Türk üreticilerine uzak ama potansiyel vaat eden bir pazar imkanı sunuyor. Dünyanın en çok ağaç işleme makineleri ithalatı yapan ülkelerinin başında gelen ABD, her yıl artan bir ivme göstererek 2012 yılında dünyadan 805.5 milyon dolarlık, 2013 yılında 911.2 milyon dolarlık, 2014 yılında ise 1 milyar 51 milyon dolarlık ağaç işleme makinesi ithalatı gerçekleştirdi. Birleşmiş Milletler İstatistik Departmanı rakamlarına göre, Türkiye’nin ABD’ye yönelik ağaç işleme makinesi ihracatı ise 2012 yılında 77 bin dolar, 2013 yılında 571 bin dolar, 2014 yılında ise 1 milyon dolar oldu. Bu rakamlar Türkiye’nin bu pazara yönelik potansiyelinin ne kadar yüksek olduğunun da bir kanıtı. Öte yandan Türkiye’nin bu sektörde ABD’ye ihracatta indikatif potansiyel ticareti 2014 yılında 80 milyon dolar civarındaydı. Bu da Türkiye’nin ABD pazarına yönelik satış potansiyelinin sadece 80’de 1’ini hayata geçirdiğini gösteriyor. Özetle ABD’li ağaç işleme makinesi alıcıları Türk girişimciler için önemli bir potansiyel oluşturuyor. ABD’nin ithalatında ve Türkiye’nin bu ülkeye yaptığı ihracatta ürün bazında ilk sırayı ise CNC ağaç işleme makineleri, kesme ve ebatlama tezgahları ile planza, freze ve keserek kalıplama tezgahları yer alıyor. Türkiye ABD’ye 2014 yılında 504 bin dolarlık CNC ağaç işleme makineleri, 359 bin dolarlık kesme ve ebatlama tezgahları, 152 bin dolarlık da planza, freze ve keserek kalıplama tezgahları ihraç etti. Türkiye ABD’ye son 3 yılda az miktarda da olsa delik delme makineleri, kenar bantlama makineleri, post forming makineleri, taşlama, zımpara ve parlatma makineleri, yarma, dilme ve soyarak yaprak halinde açma makinelerinin de ihracatını yaptı.