Cumhuriyet tarihinin en önemli kadın figürlerinden biri olan Afet İnan, hayatını eğitime, tarihe ve araştırmaya adamış çok önemli bir isim. Türk eğitim sistemine önemli katkılar ve eserler bırakan Afet İnan, 30’ların başlarında Atatürk’ün isteği doğrultusunda Türk Ocağı’nda kürsüye çıkarak Türk kadınlarının seçim haklarına ilişkin konferans vermiş, kadın haklarının belirlenmesine öncülük etmiş bir bilim insanı.

Cumhuriyetin ilk tarih profesörlerinden biri olan Afet İnan (Uzmay) 30 Ekim 1908 tarihinde Selanik’in Doyran kasabasında dünyaya geldi. Mustafa Kemal’in manevi kızı olan İnan, öğretmen, tarihçi ve sosyoloji profesörü olarak biliniyor.

Afet İnan’ın babası orman memuru İsmail Hakkı Bey (Uzmay), annesi Doyran Müderrisi Emrullah Efendi’nin torunu olan Şehzane Hanım. Ailesi Balkan Savaşları’ndan sonra Anadolu’ya göçen Afet İnan, İlköğrenime Eskişehir’in Mihalıççık ilçesinde başladı. Ancak İnan, 1915 yılında verem hastalığı nedeniyle annesini kaybetti. Öğrenimine Ankara ve Biga’da devam eden Afet İnan, 1920’de altı yıllık ilkokul diplomasını almaya hak kazandı.

1925’te Atatürk ile tanıştı

1921 yılında ailesi ile birlikte Alanya’ya yerleşen İnan, bir yıl sonra 1922’de Elmalı’da öğretmenlik sertifikasını aldı ve hemen akabinde Elmalı Kız Okuluna başöğretmen olarak atandı. Babasının görevi nedeniyle sık sık şehir değiştirmek durumunda kalan Afet İnan, 1925 yılında Bursa Kız Muallim Mektebi’ni bitirerek İzmir’de Redd-i İlhak İlkokulu’nda göreve başladı. Aynı yıl göreve yeni başladığı dönemde organize edilen bir çay davetinde dönemin Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk ile tanışan İnan’ın hayatında önemli değişimler yaşanmaya başlandı. Afet İnan’ın kendisi gibi Selanikli olması Atatürk’ün ilgisini çekti ve ertesi gün İnan’ın ailesi ile tanıştı. Atatürk’e öğrenimini sürdürmek ve yabancı dil öğrenmek istediğini açıklayan Afet İnan, kısa bir süre sonra Ankara’ya tayin oldu. Sonrasında ise, bakanlığın izniyle İsviçre’nin Lozan şehrine Fransızca öğrenmek için gönderildi

Atatürk ile birlikte ders kitabı hazırladı

Fransa’daki eğitimini tamamladıktan sonra 1927 yılında ülkeye geri dönen Afet İnan, Fransız Kız Lisesi’nde öğrenim gördü. Aynı dönemde ortaöğrenim tarih öğretmenliği sınavına girerek öğretmenlik belgesini aldı ve Ankara Musiki Muallim Mektebi’ne tarih ve yurt bilgisi öğretmeni olarak atandı. Göreve başladığı dönemde, yurt bilgisi derslerinde kullanacağı kitabın Atatürk tarafından yetersiz bulunmasının üzerine Afet İnan, Fransız Lisesi’nde eğitim gördüğü dönemde okuduğu Instruction Civique adlı kitaptan çeviriler yaptı. İnan’ın çevirileri, siyasetçi Tevfik Bıyıklıoğlu’nun Almanca eserlerden yaptığı çeviriler ve bizzat Atatürk’ün bazı konularda yazıları birleştirilerek “Vatandaş için Medeni Bilgiler” kitabı oluşturuldu. 1931 yılında yayımlanan kitap, ortaokullarda ders kitabı olarak okutuldu ve 1935 yılına kadar basılmaya devam edildi.

İlk konferansını kadın hakları üzerine verdi

Kadın hakları üzerinde çalışan ve döneminde bu konuda öncü bir rol oynayan Afet İnan, Atatürk’ün isteği üzerine 3 Nisan 1930 yılında Türk Ocağı’nda Türk kadınlarının seçim haklarına ilişkin bir konferans verdi. Büyük bir ilgiyle karşılanan bu konferans İnan’ın verdiği ilk konferans olma özelliğine sahip. Konferansta akıcı ve doğru bir şekilde bilgi aktarabilmesi için Afet İnan, zamanın en ünlü hatibi olan Hamdullah Suphi Bey’den özel ders aldı. Konferansta Afet İnan’ın giyeceği elbise bizzat Atatürk tarafından çizildi. Ayrıca Atatürk, Afet İnan’a bu konferansta takması için kendi pırlanta kol düğmelerini hediye etti.

Türk Tarih Heyeti’nin kurucu üyesi

Atatürk, kendisinden Türk Ocakları Yasası’nın ikinci ve üçüncü maddelerinin açıklanması konusunda çalışma yapmasını isteyince Afet İnan 27- 28 Nisan 1930 tarihlerinde gerçekleşen Türk Ocakları Kongresi’nde Aksaray delegesi olarak söz aldı. Kongrede, Türk Ocakları’nın amacını ve işlevini açıklayan bir nutuk okuyan İnan sonradan “Türk Tarih Tezi” olarak nitelenecek bir tezi dile getirdi. Sonrasında ise aynı kongrede Türk tarih ve medeniyetini bilimsel olarak incelemek üzere bir heyet kurulması için önerge verdi. İnan, söz konusu önerge üzerine kongreden sonra oluşturulan Türk Tarih Heyeti’nin 16 kişilik kurucu üyesi arasında yer alarak, çalışmalarda aktif rol üstlendi.

Piri Reis haritasını inceleyen Türk Tarih Cemiyeti heyetinin içinde yer aldı

Ancak Türk Ocakları, Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle 10 Nisan 1931’de kapatılınca heyet, aynı kurucularla dernek olma kararı aldı ve Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti adını aldı. 3 Ekim 1935’te ise cemiyetin adı Türk Tarih Kurumu oldu. İnan, 1935-1952 ve 1957-1958 yılları boyunca kurumun başkanlığını yaptı. Afet İnan heyetin kurulmasının ardından Türk Tarih Heyeti’nin bilimsel çalışmalarına katıldı. Heyet, Türk Tarih Tezinin temelini oluşturacak Türk Tarihinin Ana Hatları adlı kitabı kaleme aldı. 1931-1941 yılları arasında liselerde okutulan kitabın yazımında da yine Afet İnan bizzat yer aldı. Tarih alanında önemli çalışmalara imza atan Afet İnan 1929 yılında Topkapı Sarayı’nı müzeye dönüştürme çalışmaları sırasında bulunan Piri Reis haritasını inceleyen Türk Tarih Cemiyeti heyetinin içinde yer aldı ve haritanın dünyada tanıtılması adına çalışmalar yürüttü. Afet İnan hayatı boyunca eğitime büyük önem verdi ve bu alanda çalışmalarını sürdürdü. 9 Ocak 1936’da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin açılışında Türk Tarih Kurumu asbaşkanı sıfatıyla ilk dersi veren Afet İnan’a yeni kurulan Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nde öğretim görevliliği teklif edildi. Ancak kendisi bu görevin ancak yüksek lisans ve doktora öğreniminden sonra kabul edebileceğini bildirdi.

Eğitim için Cenevre’ye gitti

14 Ekim 1935 tarih ve 40390 sayılı yazı ile Cenevre’de öğrenim görmek üzere görevlendirilen Afet İnan Cenevre Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Bilimler Fakültesi’nin yakın çağ ve modern tarih bölümünde İsviçreli antropolog Eugene Pittard’ın öğrencisi oldu. “Türk Osmanlı devrinin ekonomik tarihi” adlı tezini sunarak Temmuz 1938’de lisans öğrenimini tamamlayan İnan, temmuz 1939’da ise “Türk halkının ve Türk tarihinin antropolojik karakteri üzerine” başlıklı tezi ile doktorasını tamamlayarak sosyoloji doktoru unvanını aldı. Doktora çalışması için Anadolu’da 64 bin iskelet kalıntısı üzerinde inceleme yapan Afet İnan, öğrenim yılları boyunca Cenevre ve Bükreş’te konferanslar verdi ve Türk Tarih Kurumu Kongrelerine katılım sağladı. Cenevre’deki eğitimini tamamladıktan sonra yurda dönen Afet İnan, Ankara Kız Lisesi’nde derslerine devam etti. Aynı dönemde Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ne doçent vekili olarak atandı. 1942’de doçent, 1950’de ise profesör unvanlarını aldı. Afet İnan, 1950 yılından sonra Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi konularında Ankara Fen Fakültesi’nde, Hacettepe Üniversitesi’nde, Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesi’nde, Ankara Harp Okulu’nda dersler verdi.

UNESCO Türkiye Milli Komisyonu’nda Türk Tarih Kurumu’nu temsil etti

1961-1962 yıllarında Birleşik Krallık’ta incelemeler yapan İnan 1955-1979 arasında da UNESCO Türkiye Milli Komisyonu’nda Türk Tarih Kurumu’nu temsil etti. Ayrıca, Ankara Üniversitesi Türkiye Cumhuriyeti ve Türk devrim tarihi kürsüsü başkanlığını yaptı, 1977 yılında bu görevde iken kendi isteğiyle emekli oldu. Emekliliğinde anılarını kaleme almaya başlayan Afet İnan 8 Haziran 1985 tarihinde, 76 yaşında Ankara’daki evinde geçirdiği kalp krizi sonucu yaşamını kaybetti.