Takım Tezgahları Sanayici ve İş İnsanları Derneği (TİAD) Genel Sekreter Yardımcısı Samet Burçin Aydoğmuş, “Takım tezgahlarında ve sanayi makinelerinin genelinde oluşan arızaların yüzde 70’i, bakımların zamanında yapılmamasından kaynaklanıyor” dedi.

Makine sektöründe verimlilik deyince ilk akla gelen konu, makinelerin verimli kullanılması. Pek çok firma sık arızalanan, düşük kapasitede üretim yapan ve kar oranını düşüren makinelerden şikayetçi. Oysa planlı bakım ile tüm bu ihtimalleri en aza indirmek ve verimliliği en üst seviyeye ulaştırmak mümkün.

Ülkemizde planlı bakımın genelde ekstra maliyet olarak görülüp göz ardı edilen kritik bir konu olduğunu söyleyen Takım Tezgahları Sanayici ve İş İnsanları Derneği (TİAD) Genel Sekreter Yardımcısı Samet Burçin Aydoğmuş, Takım tezgahlarında ve sanayi makinelerinin genelinde oluşan arızaların yüzde 70’inin bakımların zamanında yapılmamasından kaynaklandığını dile getirdi. Bakımların periyodik olarak zamanında yapılmamasının sonucunun sadece makine arızası olarak görülmemesi gerektiğine değinen Aydoğmuş, “Arıza ile birlikte; iş gücü kaybı, hatalı parça üretimi, ayar sürelerinde artış, iş kazalarında artış ve enerji sarfiyatında artış meydana gelmektedir. Planlı bakım ile teknik sorunların yol açtığı plansız duruşlar ve verimlilik düşüş oranı en aza indirilebilir” dedi.

Periyodik olarak yapılacak makine bakımları ile üretim maliyetlerinde düşüş ve verimlilikte ciddi artışlar yaşandığına dikkat çeken Aydoğmuş, şu çarpıcı bilgileri verdi: “Yapmış olduğumuz araştırmalar, zamanında yapılan ‘planlı ve periyodik bakım’ işleminin; bakım sürelerinde yüzde 25-30 oranında azalma, arızalarda yüzde 35-45 oranında azalma ve üretim verimliliğinde yüzde 20-25 oranında artış yaşandığını göstermektedir.”

Samet Burçin Aydoğdu ile makinelerin bakımının neden ve ne derece önemli olduğunu, bu konudaki standartları ve verimliliği artıracak çalışmaları konuştuk.  

Makinelerin bakımı neden önemlidir?

Günlük hayatta kullanmakta olduğumuz otomobilin, lojistik amacıyla kullandığımız nakliye araçlarının, vinçlerin, taşıma-kaldırma ekipmanlarının bakımı can ve mal güvenliğimiz için ne kadar önemliyse, sanayi üretiminde kullandığımız takım tezgahları ve diğer makinelerin bakımları da hem ekonomik sürdürülebilirlik hem de can güvenliği için hayati derecede önemlidir.

Bugün havacılıktan savunmaya, beyaz eşyadan medikale, kalıpçılıktan elektronik eşya üretimine kadar sanayinin her alanında kullanılan takım tezgahları ve makineler ile kesintisiz üretim yapmak istiyorsanız, planlı bakım faaliyetleri yürütmek zorundasınız. Günümüz şartlarında belirlenen düşük toleranslı üretim hedefleri nedeniyle, makinelerimizi çok zorlamak zorunda kalabiliyoruz. Bu sebeple kullandığımız takım tezgahlarının ve makinelerinin duruş zamanlarını ve sürelerini en aza indirmek için ‘planlı bakım’ büyük önem arz ediyor.

Ülkemizde planlı bakım genelde ekstra maliyet olarak görülüp göz ardı edilmekte olan kritik bir konudur. Takım tezgahlarında ve sanayi makinelerinin genelinde oluşan arızaların yüzde 70’i, bakımların zamanında yapılmamasından kaynaklanıyor. Bu durum, makinelerin arıza sebebiyle duruş sayısının artmasına ve kapasitelerinin çok altında çalışmalarına sebep oluyor ve işletmeler çok büyük maddi kayıplara uğruyor. Bakımların periyodik olarak zamanında yapılmamasının sonucu, sadece makine arızası olarak görülmemelidir. Arıza ile birlikte; işgücü kaybı, hatalı parça üretimi, ayar sürelerinde artış, iş kazalarında artış ve enerji sarfiyatında artış meydana gelmektedir. Planlı bakım ile teknik sorunların yol açtığı plansız duruşlar ve verimlilik düşüş oranı en aza indirilebilir.

Periyodik olarak yapılacak makine bakımları ile üretim maliyetlerinde düşüş ve verimlilikte ciddi artışlar yaşanmaktadır. Yapmış olduğumuz araştırmalar, zamanında yapılan ‘Planlı ve Periyodik Bakım’ işleminin; bakım sürelerinde yüzde 25-30 oranında azalma, arızalarda yüzde 35-45 oranında azalma ve üretim verimliliğinde yüzde 20-25 oranında artış yaşandığını göstermektedir.

Bir makinenin bakımı nasıl yapılmalı? Her makinenin bakımı farklı mıdır?

Her makine sahip olduğu özellik ve hassasiyet değerlerine göre farklı türde ve zaman aralıklarında bakıma ihtiyaç duyar. Bir takım tezgahı ya da makine için bakım planı, üretici firmaların belirlemiş ve önermiş olduğu bakım uygulaması ve kalibrasyon kontrollerine ek olarak, zaman içinde edinilen tecrübeler doğrultusunda (çevresel şartlar, makinenin kullanım süresi, zorlanma miktarı, makinenin yaşı, üretilecek parça hassasiyeti vb.) hazırlanacak kestirimci ve önleyici bakımlar ile desteklenerek hazırlanmalıdır.

Makine türüne göre bakım standardı

Makine bakımı ve onarımı konusunda standartlar nelerdir? 

Makinelerin bakımı ve onarımı ile ilgili olarak üretici firmalar tarafından belirlenen kriterler bulunmaktadır. Bunlar ile birlikte hem uluslararası standart olarak hem de Türk Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından makine türlerine özel yayınlanmış güvenlik ve bakım standartları bulunmaktadır. Takım tezgahları için örnek verecek olursak, ‘TS 6746 Takım Tezgahları-Yağlama Talimatı’, ‘TS EN 12622+A1 Takım Tezgahları – Hidrolik Abkant Presler- Güvenlik’, ‘TS EN ISO 23125 Takım tezgahları-Güvenlik-Torna Tezgahları’, ‘TS ISO 230-2 Takım Tezgahlarının Muayene ve Deney Esasları’ vb. birçok standart bulunmaktadır.

Bu standartların uygulanması ile ilgili olarak da 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamına giren tüm işyerlerini kapsayan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği yürürlükte bulunmaktadır. Ancak ilgili yönetmelikte, yük kaldırma, basınçlı kaplar, elektrik tesisatları haricinde kalan makine ve takım tezgahları için takip sistemine kayıt yapılması muaf tutulmuş olduğundan periyodik bakım işlemleri resmi olarak kayıt altına alınamamaktadır.

‘Yetişmiş insan gücü az’

Makineleri uzun vadeli ve verimli kullanmak nasıl mümkün olur?

Makinelerin uzun vadeli ve verimli kullanılması ile ilgili olarak; verimlilik, etkinlik, planlama ve iyileştirme gibi konular herkes tarafından sıkça dile getiriliyor. Ancak uygulamaya geçme aşamasına baktığımızda, oranın çok düşük kaldığını görüyoruz. Bunun temel nedenlerinden biri, yöntemleri ve uygulamayı iyi bilen yetişmiş iş gücünün az olmasıdır.

Üretimde verimlilik değerlendirmesi için, değerlendirmeyi Kilit Performans Göstergeleri (KPI) denilen ve arızalar, ekipman ayarları, duruşlar, çalışma hızındaki azalmalar, hatalı ürünler ve yeniden işleme gibi kayıplar üzerine odaklanan bir dizi parametreye göre gerçekleştiririz. Bu parametreleri basit anlamda düşündüğümüzde, otomobilimizin yol bilgisayarındaki veriler olarak görebiliriz.

Toplam Verimli Bakım (TPM) yönetiminin uygulanması ile üretimde kullandığımız takım tezgahlarını ve makineleri uzun vadeli ve verimli olarak kullanabiliriz. Bunun için de makine ömrüne ve verimliliğe en büyük etkiyi gösteren; ‘Kapatma Süresi’, ‘Arıza Süresi’, ‘Ayar Süresi’, ‘Malzeme İkmal Süresi’, ‘Başlangıç Süresi’, ‘Küçük Duruş Kayıpları’, ‘Hız Kaybı’, ‘Hurda/Tekrar İşleme’ kriterlerini göz önüne almak zorundayız. Bu kriterleri belirlemek için Esnek İmalat Sistemleri (FMS), Üretim Yürütme Sistemleri (MES), Toplam Ekipman Etkinliği Yönetimi (OEE) gibi yazılımların büyük yardımı olmaktadır.

Bu kriterler doğrultusunda elde edilen verilerden;

* Kayıplar doğru şekilde sınıflandırır,

* Veri izleme sistemi oluşturur,

* Önemli olan kayıpları belirler,

* Küçük duruş kayıplarını (ayar, takım değiştirme, vb.) belirler,

* Oynanmış veriler ile kendimizi kandırmadan bir bakım planlaması oluşturursak,

Hem makinelerin ömrünü hem de üretimdeki verimliliği yüzde 25 civarında artırabiliriz.

‘Bakım-onarım mühendisliği bölümü yok’

Bakım-onarım mühendislerinin bu konuda önemi nedir? Bu alanda çalışan kişiler nerede, nasıl bir eğitim almalıdır? Bu konuda eğitim ne derece önemlidir?  

Bakım-onarım mühendisleri, bakım planlaması ve toplam ekipman etkinliğinin yönetimi ve uygulanması ile üretim verimliliğinin artırılması açısından kritik öneme sahiptir. Türkiye’deki eğitim sistemi içerisinde maalesef bakım-onarım alanı sadece meslek lisesi seviyesinde, kısıtlı bir eğitim içeriği ile yer almaktadır. Üniversitelerin yüksekokul ve lisans düzeyinde ise bakım-onarım alanı yer almamaktadır. Sanayide, bakım-onarım mühendisliği genel olarak mekanik ve elektrik-elektronik olarak 2 ana grupta uygulanmaktadır. Bu alanlarda çalışacak olan kişiler de makine, elektrik, elektrik-elektronik, mekatronik gibi mühendislik alanlarından mezun olan kişilerin iş başında eğitilmesi ile yetiştirilmektedir.

Bakım-onarım alanında çalışacak olan kişilere işbaşındaki uygulamalı oryantasyon çalışmaları sırasında; İş Sağlığı ve Güvenliği, Kalite Uygulamaları, OEE, TPM, Çevik Üretim, Bakımı Yapılacak Makinelerin Teknolojisi, Makine Kurulumu, Önleyici Bakım Yöntemleri, Düzeltici Bakım Yöntemleri, Kestirimci Bakım Yöntemleri, Arıza Bulma – Takip Etme – Giderme Uygulamaları ile ilgili eğitimler verilmektedir. Yeni mezun bir mühendisin, bakım-onarım alanında yeterli bir düzeye gelmesi işbaşı eğitimleri ile 1,5-2 yıl gibi bir süre almaktadır. Bu durum hem işletmeler hem de çalışanlar için büyük bir maliyet ve zaman kaybına sebep olmaktadır. Bakım-onarım mühendisliğinin eğitim sistemimize entegre edilmesi elzem bir konudur.

TİAD sektörü eğitiyor

Sizin bu alanda çalışan bireyler için eğitimleriniz bulunuyor. Bunlardan bahseder misiniz?

CNC takım tezgahlarının satış sonrası hizmetlerinde bulunan teknik servis alanlarına yönelik olarak TİAD Mesleki Test Merkezi (TİAD MTM) adı altında faaliyet gösteren sınav ve belgelendirme merkezimizde hizmet vermekteyiz. Akreditasyon kuralları ve şeffaflık ilkesi gereği, bu alanlarda yetkinlik değerlendirme ve belgelendirme yaptığımız için eğitim ayağında faaliyet gerçekleştirilmiyor.

Bu merkezde 2014 yılından bu yana, Türk Akreditasyon Kurumu’nun (TÜRKAK) akreditasyonu ve Mesleki Yeterlilik Kurumu’nun (MYK) yetkilendirmesi ile teorik ve uygulama olmak üzere iki aşamalı Mesleki Yeterlilik Belgesi sınavlarını gerçekleştiriyor ve başarılı olan kişileri belgelendiriyoruz. Vermiş olduğumuz belgelerin, akreditasyon kapsamları doğrultusunda uluslararası geçerliliği bulunmaktadır.

Akreditasyon altında gerçekleştirdiğimiz;

* CNC Takım Tezgahları Uygulama ve Servis Görevlisi

* CNC Takım Tezgahları Mekanik Servis Görevlisi

* CNC Takım Tezgahları Elektrik-Elektronik Servis Görevlisi

meslekleri için 2018 yılından bu yana Mesleki Yeterlilik Belgesi zorunluluğu bulunmaktadır. Bu zorunluluk doğrultusunda; ilgili alanlarda mühendislik ya da yüksekokul diploması veya mesleki yeterlilik belgesi olmayan kişiler çalıştırılamamaktadır.